De molen De Arkduif is gelegen aan de Overtocht. Tot 1 februari 1964 behoorde dit gedeelte van de huidige gemeente Bodegraven bij de op die datum opgeheven gemeente Zwammerdam. De geschiedenis van De Arkduif is dan ook mede een Zwammerdamse geschiedenis, terwijl de molen nu een prominente plaats in het dorp Bodegraven inneemt.

De molen als gebouw

Van De Arkduif wordt al in 1735 gezegd, dat het gaat om een stenen windkorenmolen. Vanouds is het een stellingmolen geweest, die zich onderscheidde van andere molentypes door de stelling of balie halverwege. Stellingmolens waren hoog gebouwd of geplaatst, om boven de overige bebouwing in de omgeving te staan, waardoor er zoveel mogelijk wind kon worden “gevangen”.  Vanaf deze stelling wordt het kruiwerk, het mechanisme dat de kop van de molen in de juiste windrichting zet, bedient. Dit “kruien” beperkt zich dus tot de kop van de molen; de naam voor dergelijke type molens is “bovenkruier”.

De Arkduif was een korenmolen, een van de meest voorkomende vormen van de industriemolens. Andere industriemolens waren houtzaagmolens (o.a. in Zwammerdam en Alphen), papiermolens, oliemolens, trasmolens en grutmolens. Behalve voor economische bedrijvigheid werden en worden de molens benut voor het bemalen van polders. Op grond van bouwsporen bestaat het sterke vermoeden, dat De Arkduif vermoedelijk halverwege de 19e eeuw een flinke brand heeft gehad, waarbij het bovendeel in de as is gelegd. De nieuwe bovenas uit 1853 versterkt dat vermoeden. Andere deskundigen beweren, dat de brand van de molen nog later moet hebben plaatsgevonden, gezien het feit dat ze opgebouwd is uit machinaal vervaardigde klinkers, die pas tegen het eind van de 19e eeuw in zwang kwamen. In dat geval zou de bovenas uit 1853 al een gerecycled exemplaar uit een andere molen zijn; gesuggereerd wordt dat die uit de watermolen van Zevenhoven afkomstig zou zijn. Bewijzen hiervoor zijn echter niet aangetroffen.

De molenaarswoning bij de molen dateert vermoedelijk in oorsprong uit 1872, blijkens een vermelding in de kadastrale registers van de voormalige gemeente Zwammerdam.

Het herstel van de molen na deze brand is lange tijd de enige vorm van groot onderhoud geweest. Pas in de jaren ’30 van de 20e eeuw werden ook nog noodzakelijke herstelwerkzaamheden verricht, waarbij volgens de overlevering een van de twee roeden van het wiekenkruis, dat nog van hout was, vervangen werd door een nieuw.

De molen is tot 1872 uitsluitend door windkracht aangedreven. In 1872 werd in de molen een stoommachine geplaatst met een vermogen van 10 PK, zodat de molen in geval van windstilte gewoon door kon malen. Bijna veertig jaar later, in 1911 vroeg molenaar Van der Werken een Hinderwetvergunning aan voor een zuiggasmotor ten behoeve van de molen. In 1944 werd er een drietal elektromotoren geplaatst ten behoeve van de meubelfabriek, die A. Slotboom in en nabij de molen exploiteerde.

Pas in 1954 worden er, mede met steun van de Vereniging De Hollandsche Molen, enkele kleine restauratiewerkzaamheden aan de molen verricht. Molenaar Van Vliet hield de molen “draaiklaar”; na 1970, toen hij De Arkduif voor zijn graanhandel niet veel meer nodig had, stond de molen stil.

In datzelfde jaar werd De Arkduif op de Rijksmonumentenlijst geplaatst. Vier jaar later kocht de gemeente Bodegraven (sinds 1964 behoorde de Overtocht tot die gemeente) de molen voor 1 gulden aan van molenaar Van Vliet, die eigenaar en bewoner bleef van het huis om en onder de molen. Reden voor de gemeente om de molen aan te kopen: “Gezien het belang om dit monument voor ons dorp te behouden en met name gelet op de markante plaats, die de molen in het dorpsbeeld inneemt, komt het ons verantwoord en gewenst voor om tot deze aankoop te besluiten.”

De naam Arkduif

De Arkduif is tot in de jaren ’50 van de 20e eeuw een naamloze korenmolen geweest. Opmerkelijk, daar de meeste molens wel van een aansprekende naam waren voorzien. Eigenaar Van Vliet vond, kort nadat hij eigenaar van de molen was geworden, dat ook zijn molen een naam moest hebben en schreef hiervoor een wedstrijd uit. De winnaar kwam met de naam De Arkduif, naar de duif, die Noach in zijn ark duidelijk maakte, dat de zondvloed voorbij was.